İlaç Kullanımı Alarm Veriyor! Reçete Zinciri Tehlikesi mi?

Günümüzde birçok kişi, günlük yaşamında kolesterol ilaçlarından mide koruyuculara, vitaminlerden ağrı kesicilere kadar çeşitli ilaçlar kullanmaktadır. Peki, bu ilaçların hepsi gerçekten gerekli mi? Tıpta "deprescribing" olarak adlandırılan yöntem, gereksiz ilaç kullanımını azaltmayı hedefleyerek hem yan etkileri hem de ilaç etkileşimlerini azaltmayı amaçlamaktadır.

Gereksiz İlaç Kullanımının Tehlikeleri

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 60 yaş üzerindeki bireylerin %40'ı her gün beşten fazla ilaç kullanıyor. Bu durum, "polifarmasi" olarak adlandırılır ve yaş ilerledikçe daha sık görülür. Türkiye'de yapılan bir araştırmada ise 65 yaş üstü kişilerin %22'sinde en az bir ilacın tıbben gereksiz olduğu saptanmıştır. Gereksiz ilaç kullanımının birçok zararı bulunmaktadır:

Sadece maddi yük olmakla kalmaz, aynı zamanda karaciğer, böbrek ve mide üzerinde ekstra baskı oluşturur.
Bir ilacın yan etkisinin başka bir ilaç gerektirmesi, "reçete zinciri" olarak bilinir. Örneğin, uzun süreli mide koruyucu kullanımında B12 eksikliği geliştiğinde takviye başlanır. Bu takviye bulantı yaparsa, bulantı giderici ilaç eklenir ve zincir devam eder.

Uzmanlara göre en çok gereksiz kullanılan ilaçlar arasında proton pompa inhibitörleri (mide koruyucular),düşük doz aspirin, bazı vitamin-mineral takviyeleri ve kas gevşeticiler bulunmaktadır.

Hangi Durumlarda İlaçların Gereksiz Olduğu Anlaşılır?

Bir ilacın gereksiz olduğunu gösteren bazı işaretler vardır. Bu işaretler şunlardır:

İlacın başlandığı sağlık sorunu artık yoksa.
İlacın yan etkileri faydasından fazlaysa.
Daha güvenli bir alternatif mevcutsa.
Yaşam tarzı değişiklikleri aynı etkiyi sağlayabiliyorsa.
Doz, yaş ve kilo değişimine göre güncellenmemişse.

İlaç bırakırken dikkat edilmesi gerekenler ise şunlardır:

Kendi kendinize ilaç bırakmayın.
Doktorunuzla hangi ilacın hangi sırayla azaltılacağını belirleyin.
Yan etkiler geri dönerse plan gözden geçirilmeli.
Düzenli testlerle süreç izlenmeli.
Gereksiz ilaç bırakılırken gerekli tedaviler aksatılmamalı.

Deprescribing (Reçeteden Çıkarma) Nedir?

Kelime anlamıyla "reçeteden çıkarmak" olan deprescribing, risk-fayda dengesi bozulmuş ilaçların kontrollü şekilde bırakılması sürecidir. Amaç, tedaviyi basitleştirmek, yan etki riskini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmaktır. Bu süreç mutlaka hekim gözetiminde yürütülmelidir; çünkü bazı ilaçların aniden kesilmesi hayati risk taşıyabilir.

En sık sorgulanan ilaç grupları şunlardır:

Kolesterol düşürücüler (statinler): Kalp-damar hastalığı geçirenlerde hayati öneme sahip olsa da yalnızca "koruma amaçlı" kullanılanlarda yeniden değerlendirilmesi önerilir.
Mide koruyucular: Uzun süreli kullanım B12 eksikliği, magnezyum düşüklüğü ve kemik erimesine yol açabilir.
Ağrı kesiciler: Sürekli NSAID kullanımı mide kanaması ve böbrek hasarına sebep olabilir.
Vitamin ve mineraller: Gereksiz yüksek doz kullanımı karaciğer ve böbrek sağlığını olumsuz etkileyebilir.

İlaçlar azaltılabilir mi? İşte bazı örnekler:

Tansiyon: Düzenli yürüyüş, tuz kısıtlaması ve kilo kontrolü ile ilaç dozu azaltılabilir.
Reflü: Akşam yemeğini erken yemek ve asitli içecekleri sınırlamak mide koruyucu ihtiyacını ortadan kaldırabilir.
Kolesterol: Liften zengin beslenme ve omega-3 desteği statin ihtiyacını düşürebilir.
Tip 2 diyabet: Egzersiz ve düşük glisemik indeksli beslenme bazı hastalarda ilaç ihtiyacını ortadan kaldırabilir.

Sonuç olarak, ilaç kullanımı konusunda bilinçli olmak ve doktorunuzla düzenli olarak görüşerek ilaçlarınızın gerekliliğini değerlendirmek sağlığınız için büyük önem taşır. Gereksiz ilaç kullanımının önüne geçerek hem sağlığınızı koruyabilir hem de gereksiz maliyetlerden kaçınabilirsiniz. Unutmayın, her ilaç her zaman gerekli olmayabilir ve bazen yaşam tarzı değişiklikleri veya alternatif tedaviler aynı etkiyi sağlayabilir.